Хатылынская модельная библиотека

Саха уус-уран литературата төрүттэммитэ 125 сылынан уонна Аан дойдутааҕы суруйааччылар күннэригэр, кулун тутар 3 күнүгэр нэһилиэкпит айар куттаах дьоно «Чурапчы» литэрэтииринэй түмсүү чилиэттэрин кытта истиҥ көрсүһүү буолан ааста.

Бүгүн сааскы ылааҥы күн. Чап-чараас маҥан куруһуба былыттар быыстарынан күммүт уота мичээрдии оонньуур. Күн уотугар угуттана сылыйан, сыыдам айаннаах оптуобус иһигэр күө-дьаа кэпсэтэ-кэпсэтэ, Хатылылыыр суолу туттубут. Бу биһиги — «Чурапчы» литэрэтииринэй түмсүүтүн чилиэттэрэ, Аан дойдутааҕы Суруйааччы күнүгэр сөп түбэһиннэрэн, Хатылы нэһилиэгин айар куттаахтарын кытта көрсүһэ, билсиһэ, төгүрүк остуол тула олорон сэһэргэһэр сыаллаах «Көһөрүллүү» түмэлигэр кэллибит. Бастаан түмэли көрдүбүт, иһиттибит. Олохпут биир саамай тыйыс чахчыта буоларын, төһөлөөх киһи олоҕо бу биир түгэнтэн сылтаан тосту — туора уларыйбытын, төһөлөөх ыарахаттары көрсүбүттэрин бары уйадыйа көрдүбүт.
Маны сэргэ, түмэлгэ бу күннэргэ Хатылы нэһилиэгин талба талааннаахтарын быыстапката туруоруллубут эбит. Саха киһитэ барахсан сатаабатаҕа диэн суох. Араас дьэрэкээн оҥоһуктары, киэргэллэри көрөн сөхтүбүт, астынныбыт. Улахан дьону сэргэ үүнэн иһэр кэнчээри ыччаппыт быыстапкаҕа кыттыбытын олус кэрэхсии көрдүбүт. Манна бааллар араас киэргэллэртэн саҕалаан, сахалыы халадаай ырбаахыга, хаһыаччыкка тиийэ, араас оҥоһуктар. Аныгы кэм ирдэбилинэн, нуорка тириититтэн дьоҕус хаһыаччыгы тикпиттэрин, киэргэлгэ кэтиллэр симэхтээх нуорка саҕаны биһирии көрдүбүт. Эбиэт кэмэ буолан, сахалыы баахылалаах үүттээх итии чэйи ыймахтыы — ыймахтыы, дуоһуйа кэпсэттибит.
Күнүс 2 чаастан кэлбит сыалбыт — сорукпут туһунан түмсүү чилиэнэ Наталья Сергеева — Аана Кыыһа сырдатта. «Чурапчы» литэрэтииринэй түмсүүтэ хаһан тэриллибитин, кимнээх салайан үлэлэппиттэрин туһунан кылгастык билиһиннэрдэ. Түмсүү үлэтин — хамнаһын сүрүн хайысхатын кэпсээтэ, бүгүҥҥү тэрээһиҥҥэ кэлбит түмсүү чилиэттэрин билиһиннэрдэ. Бэйэтэ айар үлэтин туһунан кылгастык сырдатта. Хоһоонноруттан ааҕан иһитиннэрбитин ытыс тыаһынан көрүстүбүт, астынныбыт, махтанныбыт. Аана Кыыһа, учуутал идэлээх буолан, «хааһахтан хостоон эрэрдии» ыпсаран — хопсорон кэпсиирэ, үлэтин-хамнаһын билиһиннэрэрэ киһиэхэ олус тиийимтиэ. Хоһоонун баай тыла бу айыллыбыт хоһоон ураты тыыннааҕын көрдөрөр. Иккис киһинэн Полина Игнатьева — Намыына кэпсээтэ. Хоһооҥҥо хаһан холоммутун саас-сааһынан билиһиннэрэн айбыт-туппут хоһооннорун иэйиилээхтик аахпытын олус сэҥээрдибит, биһирээтибит. Хас биирдии киһи хоһоону айыыта тус-туспа ураты буочардаах, суоллаах-иистээх буолар. Намыына хоһоонноро туһунан баай ис хоһоонноох, сайаҕас сахабыт тылын баайын кыайа туттара, тыл сүмэһинин хото киллэртиирэ кини айбыт хоһооннорун олус киэргэтэн, тыыннааҕымсытан көрдөрөр. Үһүс киһинэн Степанида Попова, бэйэтэ эмиэ туспа суоллаах — иистээх киһи. Бастакы хоhоонун күн күбэй ийэтигэр анаабытын туһунан иһитиннэрдэ. Ол түгэнтэн саҕыллан иэйии кыыма сотору-сотору ыалдьыттаан, кыралаан суруйан барбытын туһунан кэпсээтэ. Суруйбут хоһооннорун иэйэн туран аахпытын бары олус астына, биһирии иһиттибит.
Клара Кузьмина — Уус Кыыһа бэйэтин билиһиннэрэн, айбыт хоһоонноруттан ааҕан иһитиннэрдэ. Хоһоон хонуутугар бастакы холонуута сиэнигэр анаан айбытыттан саҕаламмытын туһунан кэпсээтэ. Кэрэ куолаһынан ыллаан дьоро күнүнэн барыбытын эҕэрдэлээтэ. Маны таһынан, Уус Кыыһа олус үчүгэйдик ыстатыйалары суруйар. Хас биирдии буолбут тэрээһини сырдатан, кэрэ сонуннарын үллэстэр.
Елена Николаевна Макарова — Эйэҕэс Суруксут Сырдык Күөрэгэй Айхал — бүгүҥҥү көрсүһүү ыалдьыта, бэйэтэ туспа кэпсээннээх — ипсээннээх киһи. Кини норуот эмчитэ буоларын бары билэбит. Элбэх сонуну сэһэргээбитин олус сэҥээрэ иһиттибит. Оҕо сааһын куһуок саахарын туһунан хоһоон айбытын олус истиҥник истэн, бары ол кэминээҕи оҕо сааспытын санаан, сүрдээх истиҥник бэйэбитигэр ылынныбыт, харахпытыгар ойуулаан көрөн астынныбыт. Оччотооҕу кэм оҕолоругар ол куһуок саахар минньигэс да буолара! Барыбытыгар да саамай күндү аспыт буоллаҕа. Ийэтигэр анаабыт хоһооно истиҥэ! Айбыт ырыатын ыллаан иһитиннэрбитэ барыбыт дууһатын кылын таарыйда, астыннарда.
Хатылы нэһилиэгиттэн өр сыллар устата бибилэтиэкэҕэ олус таһаарыылаахтык үлэлээбит, билигин бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор Мария Петровна Иустинова кэпсээнин саҕалаата. Араас тэрээһиннэргэ анаан сценарий суруйуутуттан саҕалаан, хоһоон айыытыгар киирбитин туһунан, истиҥник кэпсээтэ. Кэлин хоһооннорун, 75 сааһын көрсө түмэн, «Олоҕум ыллыга» диэн хомуурунньук таһаарбытын сэҥээрэ көрдүбүт. Хоһоонноруттан ааҕан иһитиннэрбитин, билиһиннэрэн сырдаппытын астына иһиттибит. Хатылы ытык кырдьаҕаһа, үлэ бэтэрээнэ Анна Иннокентьевна Догордурова Хомсомуол күнүгэр анаан суруйбут буруолуу сылдьар хоһоонун ааҕан иһитиннэрдэ. Көхтөөх, олоҕу таптыы, үлэни үрдүктүк туппут хомсомуол оҕолору сырдатан, бэрт ис хоһоонноох хоһоону айбытын бары астынныбыт — дуоһуйдубут, олус сэргээтибит.
Үһүс киһинэн Зоя Мохначевская — Һуойа бэйэтин билиһиннэрдэ. Кини олус кэрэ куоластааҕын, тойук куруһуогун салайан ыытарын бары бэрткэ билэбит. Кини хоһоонноро олус иэйиилээхтэр, ураты баай ис хоһоонноохтор. Сүрдээх холку, наҕыл куолаһынан хоһооннорун аахпыта олус истиҥ, кэрэ эйгэни үөскэтэр. Бииртэн биир хоһоон сыыйыллан, бары чуумпуран, налыйан, олус сэргии иһиттибит.
Дьэ ити курдук, тиийбит сыалбытын ситэн, «Көһөрүллүү» түмэлин көрөн, нэһилиэк айар түмсүүтүн чилиэттэрин кытта билсиһэн, хомоҕой хоһоон хонуутун дьоро тэрээһинэ ис дууһаттан иэйиилээхтик ыытыллан, бары астынан-дуоһуйан, күүс-уох бөҕө эбинэн, сирэйдиин-дууһалыын сырдаан тарҕастыбыт. Биһигини үөрэ көрсүбүт олохтоох бибилэтиэкэ үлэһитигэр Мария Васильевнаҕа, түмэл хаһаайкатыгар Марфа Владимировнаҕа, оптуобус суоппарыгар Дмитрий Дмитриевич Поповка «Чурапчы» айар түмсүүтүн аатыттан махталбытын биллэрэбит, уйгулаах — быйаҥнаах дьоллоох олоҕу баҕарабыт!

Клара Кузьмина — Уус Кыыһа,
Наталья Сергеева — Аана Кыыһа,
«Чурапчы» айар түмсүүтэ.
03.03.2025